De morele gevolgen van evolutie

Veel bezwaren tegen evolutie hebben uiteindelijk weinig tot niets met wetenschap te maken. Uiteindelijk zijn de bezwaren meestal terug te leiden op de conflicten tussen evolutie en bepaalde religieuze ideeën. Zo spreekt evolutie bijvoorbeeld een letterlijke interpretatie van Genesis 1 en 2 rechtstreeks tegen.

Nu had ik al gezegd dat de meeste Christenen er niet meer zoveel moeite mee hebben om de Bijbel niet letterlijk te interpreteren, maar voor anderen heeft dit ernstiger gevolgen: als de Bijbel niet langer de autoriteit is op het gebied van de oorsprong van het leven, dan is ze ook niet langer de autoriteit op het gebied van moraliteit. Dus als ze de Bijbelse schepping moeten vervangen door evolutie, dan moeten ze ook de Bijbelse moraal vervangen door de evolutionistische moraal: het recht van de sterkste. Aangezien dit compleet onacceptabel is, moet evolutie dus verworpen worden en zelfs met alle mogelijke middelen bestreden worden.

Dit argument tegen evolutie is waar ik het in dit artikel over wil hebben. We zullen zien dat er vele redenen zijn waarom dit argument geen stand houdt.

Allereerst wil ik even opmerken dat de beoordeling van de waarheid van een fenomeen (in dit geval evolutie) aan de hand van de ongewenstheid van zijn gevolgen (in dit geval onaanvaardbare normen en waarden) een drogreden is (beroep op consequenties). Als dat niet zo was, dan zou ik moeten accepteren dat Sinterklaas bestaat, omdat ik anders zelf de cadeautjes moet kopen.

Ook wil ik even kort stilstaan bij de autoriteit van de Bijbel. Als de Bijbel geen autoriteit blijkt te zijn voor het ontstaan van het leven, is dit dan ook een reden om de Bijbel ook te verwerpen als morele autoriteit? Op zichzelf niet. Als ik in een boek over wereldgeschiedenis zie dat er veel dingen niet kloppen in het hoofdstuk over het oude Egypte, dan betekent dat niet noodzakelijk dat een later hoofdstuk over Perzië ook niet klopt. Het betekent natuurlijk wel dat ik de informatie in dat hoofdstuk extra kritisch zal lezen en het niet zonder meer zal accepteren tot ik nog meer over het oude Perzië gelezen heb in andere bronnen. Dus enige reden om zich zorgen te maken over de Bijbel als autoriteit in zijn algemeenheid lijkt me ook weer niet geheel onterecht. Maar daar wil ik hier verder niet teveel woorden aan vuil maken, dat is een heel onderwerp op zichzelf.

Waar ik het daarentegen wel over wil hebben is de volgende vraag: leidt evolutie nu echt tot zulke nare morele gevolgen? Daarvoor moeten we het eerst even over het "recht van de sterkste" hebben. Dit is een nogal ongelukkige vertaling van "survival of the fittest," wat op zichzelf al niet zo'n gelukkig gekozen zinsnede was. "Fittest" slaat hierin namelijk helemaal niet op wie het meest "fit" is in de zin van de beste lichamelijke conditie, maar op wie de beste "fit" heeft voor zijn omgeving, oftewel hoe goed een individu aan zijn omgeving is aangepast. En met "omgeving" bedoelen we niet alleen het landschap of het water, maar ook de plaats in de voedselketen en niet in de laatste plaats de andere individuen van dezelfde soort. Voor een groepsdier als de mens kan "fittest" dus betekenen dat een individu een sociaal en tot samenwerken geneigd karakter heeft, wat kan leiden tot een groter succes bij het grootbrengen van nakomelingen van de hele groep. Dus evolutie bestaat lang niet alleen uit het "recht van de sterkste", maar ook uit het "recht van de best samenwerkende".

Toch valt niet te ontkennen dat in de natuur de sterken wel vaak overwinnen ten koste van de zwakken en dat dat toch een belangrijk deel van evolutie is. Maar betekent dit dan ook dat als we evolutie als waar accepteren, dat we dan onze moraal hier ook op moeten baseren? Natuurlijk niet. De wetenschap die de evolutietheorie heeft ontwikkeld beschrijft hoe de natuur is, niet hoe die zou moeten zijn. Wij mensen hebben een intellect dat ons in staat stelt te kiezen om tegen de natuur in te gaan. We kunnen dus zelf kiezen of we toegeven aan onze neiging tot egoïsme, of dat we toegeven aan onze neiging tot het helpen van onze medemens. We hebben nu de welvaart en de technologie om zelfs de zwaksten in onze samenleving te helpen een menswaardig leven te leiden. Ook al zou dat tegen evolutie ingaan, geen weldenkend mens zal zeggen dat we hier dan maar mee moeten stoppen.

Uiteraard valt er nog veel meer over moraal te zeggen, maar dit artikel wordt al lang genoeg. Ik wil echter nog één ding toevoegen. Evolutie afwijzen niet omdat de bewijzen niet sterk genoeg zijn, maar omdat de gevolgen je niet aanstaan, is moreel geen sterke positie. Het betekent dat je liever je ogen sluit voor de werkelijkheid en jezelf voor de gek houdt dan de gevolgen het hoofd te bieden. Ik denk niet dat er een manier is om die houding moreel te verdedigen.