maandag 6 april 2009

De morele gevolgen van evolutie

Veel bezwaren tegen evolutie hebben uiteindelijk weinig tot niets met wetenschap te maken. Uiteindelijk zijn de bezwaren meestal terug te leiden op de conflicten tussen evolutie en bepaalde religieuze ideeën. Zo spreekt evolutie bijvoorbeeld een letterlijke interpretatie van Genesis 1 en 2 rechtstreeks tegen.

Nu had ik al gezegd dat de meeste Christenen er niet meer zoveel moeite mee hebben om de Bijbel niet letterlijk te interpreteren, maar voor anderen heeft dit ernstiger gevolgen: als de Bijbel niet langer de autoriteit is op het gebied van de oorsprong van het leven, dan is ze ook niet langer de autoriteit op het gebied van moraliteit. Dus als ze de Bijbelse schepping moeten vervangen door evolutie, dan moeten ze ook de Bijbelse moraal vervangen door de evolutionistische moraal: het recht van de sterkste. Aangezien dit compleet onacceptabel is, moet evolutie dus verworpen worden en zelfs met alle mogelijke middelen bestreden worden.

Dit argument tegen evolutie is waar ik het in dit artikel over wil hebben. We zullen zien dat er vele redenen zijn waarom dit argument geen stand houdt.

Allereerst wil ik even opmerken dat de beoordeling van de waarheid van een fenomeen (in dit geval evolutie) aan de hand van de ongewenstheid van zijn gevolgen (in dit geval onaanvaardbare normen en waarden) een drogreden is (beroep op consequenties). Als dat niet zo was, dan zou ik moeten accepteren dat Sinterklaas bestaat, omdat ik anders zelf de cadeautjes moet kopen.

Ook wil ik even kort stilstaan bij de autoriteit van de Bijbel. Als de Bijbel geen autoriteit blijkt te zijn voor het ontstaan van het leven, is dit dan ook een reden om de Bijbel ook te verwerpen als morele autoriteit? Op zichzelf niet. Als ik in een boek over wereldgeschiedenis zie dat er veel dingen niet kloppen in het hoofdstuk over het oude Egypte, dan betekent dat niet noodzakelijk dat een later hoofdstuk over Perzië ook niet klopt. Het betekent natuurlijk wel dat ik de informatie in dat hoofdstuk extra kritisch zal lezen en het niet zonder meer zal accepteren tot ik nog meer over het oude Perzië gelezen heb in andere bronnen. Dus enige reden om zich zorgen te maken over de Bijbel als autoriteit in zijn algemeenheid lijkt me ook weer niet geheel onterecht. Maar daar wil ik hier verder niet teveel woorden aan vuil maken, dat is een heel onderwerp op zichzelf.

Waar ik het daarentegen wel over wil hebben is de volgende vraag: leidt evolutie nu echt tot zulke nare morele gevolgen? Daarvoor moeten we het eerst even over het "recht van de sterkste" hebben. Dit is een nogal ongelukkige vertaling van "survival of the fittest," wat op zichzelf al niet zo'n gelukkig gekozen zinsnede was. "Fittest" slaat hierin namelijk helemaal niet op wie het meest "fit" is in de zin van de beste lichamelijke conditie, maar op wie de beste "fit" heeft voor zijn omgeving, oftewel hoe goed een individu aan zijn omgeving is aangepast. En met "omgeving" bedoelen we niet alleen het landschap of het water, maar ook de plaats in de voedselketen en niet in de laatste plaats de andere individuen van dezelfde soort. Voor een groepsdier als de mens kan "fittest" dus betekenen dat een individu een sociaal en tot samenwerken geneigd karakter heeft, wat kan leiden tot een groter succes bij het grootbrengen van nakomelingen van de hele groep. Dus evolutie bestaat lang niet alleen uit het "recht van de sterkste", maar ook uit het "recht van de best samenwerkende".

Toch valt niet te ontkennen dat in de natuur de sterken wel vaak overwinnen ten koste van de zwakken en dat dat toch een belangrijk deel van evolutie is. Maar betekent dit dan ook dat als we evolutie als waar accepteren, dat we dan onze moraal hier ook op moeten baseren? Natuurlijk niet. De wetenschap die de evolutietheorie heeft ontwikkeld beschrijft hoe de natuur is, niet hoe die zou moeten zijn. Wij mensen hebben een intellect dat ons in staat stelt te kiezen om tegen de natuur in te gaan. We kunnen dus zelf kiezen of we toegeven aan onze neiging tot egoïsme, of dat we toegeven aan onze neiging tot het helpen van onze medemens. We hebben nu de welvaart en de technologie om zelfs de zwaksten in onze samenleving te helpen een menswaardig leven te leiden. Ook al zou dat tegen evolutie ingaan, geen weldenkend mens zal zeggen dat we hier dan maar mee moeten stoppen.

Uiteraard valt er nog veel meer over moraal te zeggen, maar dit artikel wordt al lang genoeg. Ik wil echter nog één ding toevoegen. Evolutie afwijzen niet omdat de bewijzen niet sterk genoeg zijn, maar omdat de gevolgen je niet aanstaan, is moreel geen sterke positie. Het betekent dat je liever je ogen sluit voor de werkelijkheid en jezelf voor de gek houdt dan de gevolgen het hoofd te bieden. Ik denk niet dat er een manier is om die houding moreel te verdedigen.

7 opmerkingen:

  1. Mooi stuk. TalkOrigins heeft ook al een goed stuk hierover. Echter, de CreationWiki (http://creationwiki.org/Index_to_Creationist_Claims) slaat de plank weer volledig mis. Eigenlijk heeft deze Wiki-site weer een antwoord van TalkOrigins nodig...

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @Anoniem:
    Dank je. Talk origins heeft inderdaad al afgerekend met de meeste van dit soort argumenten, maar dat weerhoud anderen er duidelijk niet van ze nog steeds te gebruiken.

    Ik denk eerlijk gezegd niet dat TalkOrigins veel woorden hoeft vuil te maken aan CreationWiki. Hun reacties over moraliteit negeren zozeer de basis van de argumenten van TalkOrigins, dat ze het net zo goed over twee verschillende onderwerpen zouden kunnen hebben.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Wat doet dat suggestieve arrogante bijbelfotootje in dit uitstekende artikel?

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Jona:
    Blij dat je het artikel goed vond. En dat plaatje? Er staat "neem dit werk niet letterlijk", wat aansluit bij de paragraaf waar het plaatje bij staat. Ik vond het zelf eerder humoristisch dan suggestief of arrogant, maar ik begrijp best dat niet iedereen het daarmee eens zal zijn. Over smaak valt heel wel te twisten.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Er staat wel meer dan 'don't take this literally' ;)

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Ik vind het een verschrikkelijk dom artikel. De feiten kloppen niet eens, en veel dingen slaan nergens op.
    1. De meeste christenen geloven wel degelijk de Bijbel letterlijk. Je hebt er geen bron bij staan, dus zul je het wel verzonnen hebben.
    2. Er zijn wel degelijk veel bewijzen tegen de evolutie leer die niet in verband staan met de Bijbel...
    christine

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. 1. Ik zie jou anders ook geen bron opgeven... Maar goed, als je een bron wil, zie bijvoorbeeld de opinie-peilingen van Pew research en Gallup. Kort samengevat: Grofweg een derde gelooft dat de Bijbel het letterlijke woord van God is en woord voor woord waar is, nog eens een derde dat de Bijbel geïnspireerd is door God, maar niet letterlijk waar is, en de rest gelooft dat het mensenwerk is. De precieze getallen verschuiven wat, afhankelijk van naar welk jaar, welke generatie, of welke denominatie je bekijkt, maar een geloof in een letterlijke BIjbel is zeker geen meerderheidspositie onder Christenen. En dat is in de VS, het meest religieuze westerse land. Vergelijkbare data voor Nederland, uitgesplitst per denominatie, heb ik niet kunnen vinden, maar het is wel duidelijk dat het geloof in een letterlijke Bijbel hier veel minder voorkomt (zie bijvoorbeeld deze publicatie van het SCP, tabel 2.8.. Alleen in Latijns-Amerika zijn er landen waar de letterlijke interpretatie een meerderheid vormt, maar ik betwijfel of dat opweegt tegen de VS en Europa. In ieder geval voor Nederland lijkt het me dus vrij veilig om te stellen dat een meerderheid van de christenen de Bijbel niet letterlijk neemt.

      2. Zoals?

      Verwijderen

Als je anoniem reageert, onderteken dan alsjeblieft je bericht ergens mee (hoeft uiteraard niet je echte naam te zijn), zodat we de verschillende "Anoniems" uit elkaar kunnen houden.