Bezoedelen van de bron

Als een zijspoor van de 2012 discussie wil ik even stilstaan bij een veel voorkomende drogreden: het bezoedelen van de bron (poisoning the well - als iemand een betere, meer officiële Nederlandse term weet hoor ik het graag). Op één van de Nederlandse sites over 2012, die van hypnotherapeut Peter Langendijk, kwam ik namelijk een schoolvoorbeeld van deze taktiek tegen:

Ik ben me er terdege van bewust dat er een aantal mensen zijn die zich (heftig) verzetten tegen onderstaande informatie. Die mensen kun je min of meer verdelen in drie categoriën:

• Een groep die zich kennelijk verveelt en niets beters heeft te doen dan een ander op de korrel nemen,


• Een groep die er kennelijk een belang bij heeft om dit soort informatie zoveel mogelijk de grond in te boren,


• En een aantal wetenschappers die alleen maar gefocussed zijn op de "meetbare" feiten.

Dit citaat geeft perfect weer waar het bij het bezoedelen van de bron om gaat: al bij voorbaat wordt elke mogelijke oppositie verdacht gemaakt. In dit geval is iedereen die kritiek heeft ofwel iemand die voor de lol wat loopt te zieken, ofwel bereid om te liegen om zijn of haar belangen te beschermen, ofwel een bevooroordeelde wetenschapper. Zo probeert de auteur al op voorhand kritiek af te weren door de mensen die de kritiek leveren te besmeuren. In feite is het bezoedelen van de bron een tactiek van het ad hominem-type: er wordt op de man gespeeld, niet op het argument - maar dan nog vóór de discussie goed en wel begonnen is.

Dit is een behoorlijk laag bij de grondse tactiek. Het ontmoedigt mensen om met zo iemand in discussie te gaan. Waarom zou je de discussie nog aangaan als je al weet dat je motivatie meteen in twijfel wordt getrokken? Dat je dus gedwongen wordt je tijd te verspillen met het verdedigen van je motivatie, in plaats van over meer interessante dingen als astronomie te praten? De kans is zelfs vrij groot dat hij je verdediging toch niet gelooft, gezien het feit dat wat hem betreft je motivatie vanaf het begin af aan al verdacht was.

Toch opvallend dat iemand die zo de mond open heeft van spiritualiteit en van wetenschappers die nergens voor open staan, gebruikt maakt van een zo achterbakse tactiek om discussie over zijn eigen ideeën te ontmoedigen.

Dat hij foutieve informatie verspreidt is één ding, iedereen kan fouten maken of iets verkeerd begrepen hebben. Maar door direct in zijn introductie al aan te geven dat hij bovendien niet bereid is eventuele kritiek serieus in overweging te nemen, kan ik niet anders dan concluderen dat hij niet bereid is de betrouwbaarheid van zijn eigen informatie te toetsen en te verbeteren. Kortom, ik kan er niet van op aan dat zijn informatie betrouwbaar is. En ik weet nu ook dat het onwaarschijnlijk is dat je een open en eerlijke discussie met deze man kan hebben.

Dus gefeliciteerd, Peter Langendijk, het is je gelukt je eigen bron te bezoedelen.

2012: zwarte gaten, uitlijning en precessie

In het vorige deel van de serie over 2012 hadden we gezien dat het aflopen van de Maya kalender op zichzelf niets is om ons zorgen over te maken. Maar volgens sommigen komt het aflopen van deze kalender overeen met een zeldzame astronomische gebeurtenis. Op midwinter, 21 december, van het jaar 2012 komt de zon in zijn baan door het heelal op één lijn te staan met de aarde en het hart van onze melkweg. Aangezien het hart van onze melkweg een gigantisch zwart gat is, zal deze uitlijning ongekende krachten kunnen ontketenen en zodoende allerlei rampen op aarde kunnen veroorzaken.

Maar is dit ook echt zo? Nee. Als je goed leest merk je doorgaans al snel dat de mensen die in 2012 één of andere ramp verwachten met grote stelligheid allerlei beweringen doen, maar vaak niet voldoende begrijpen van de beginselen van astronomie.

Eerst even wat wél klopt, eerlijk is eerlijk. Het is waar dat er zich in het hart van onze melkweg een gigantisch zwart gat bevind. Deze bevind zich ongeveer in de richting van Sagittarius A* (je hoeft niet te zoeken naar een voetnoot, de ster is onderdeel van de naam). Dankzij een ster die er in een baan omheen draait weten we dat dit object miljoenen maal zo zwaar moet zijn als de zon. Dat kan bijna alleen maar een zwart gat zijn.

Maar daar houdt het begrip van de werkelijkheid dan vaak ook op. Neem nou een pagina als deze. Na de inleiding begint zijn "het verhaal in het kort" al in de tweede paragraaf met een onwaarheid. De zon beschrijft geen baan van 26.000 jaar door het melkwegstelsel. Eén omwenteling rond het midden van de melkweg kost de zon zo'n 225 miljoen jaar. Het is niet al te moeilijk te achterhalen wat de oorzaak van de verwarring is: 26.000 jaar is precies de periode van precessie.

Wat is precessie precies? De aarde draait onder een hoek van ongeveer 23,5 graden. Net als bij een tol die schuin staat (zie animatie), zal ook de as van de aarde daardoor continue langzaam verdraaien.

De schuine stand van de aarde is ook de reden voor de seizoenen, zoals je wel zult weten. Op midzomerdag, rond 21 juni, staat de zon maximaal ten noorden van de evenaar, wanneer het noorden van de as naar de zon wijst. Op midwinter, rond 21 december, staat de zon juist maximaal ten zuiden van de evenaar en dan wijs de as juist van de zon af. Als er geen processie was geweest, en we zouden elk jaar op midwinterdag bij zonsopkomst naar de sterren kijken, dan komt de zon die dag elk jaar tegen dezelfde achtergrond van sterren op. Maar dankzij precessie draait de aardas steeds iets, dus elk jaar valt het punt waarop de aardas precies van de zon afwijst net iets eerder dan het jaar daarvoor, gezien ten opzichte van de achtergrond van sterren. Daardoor verschuift de plek aan de hemel waar de zon opkomt op midwinterdag elk jaar een klein beetje. Daarmee duurt het zo'n 26.000 jaar voordat de zon op midwinter weer tegen dezelfde achtergrond van sterren opkomt.

Dus de zon legt geen baan van 26.000 jaar af, alleen de achtergrond waartegen de zon opkomt op midwinterdag verschuift. In deze verschuiving is er een moment waarop de zon op midwinterdag opkomt precies op de middellijn van het melkwegstelsel. Dan staan de zon en de aarde op midwinterdag dus precies op één lijn met deze denkbeeldige lijn. Dit komt dus maar ééns in de 26.000 jaar voor en is dus best wel zeldzaam. Wanneer zou die datum zijn? 21 december 2012? Ha! Nee dus. Dit gebeurde al in 1998, wat nogal jammer is voor de voorspelling.

Het moet gezegd worden dat sommigen zich dat ook realiseren, maar ze redden zich hier uit door te stellen dat de zon, omdat het een schijf is en geen punt, de zon zich ook in de 18 jaar voor en na 1998 op midwinterdag nog op deze lijn bevindt. Dit maakt de voorspelling nog steeds beduidend minder indrukwekkend, vind je niet?

Wat de voorspelling nóg minder indrukwekkend maakt, en wat sommigen van mijn lezers zich misschien inmiddels ook al gerealiseerd hebben, is dat je uit bovenstaande informatie kunt afleiden dat deze uitlijning van zon, aarde en middellijn van het melkwegstelsel ieder jaar voorkomt. Alleen is dat niet altijd op midwinterdag. Als die uitlijning dan zo belangrijk is, waarom is dat dan niet elk jaar belangrijk? Wat maakt het uit welk seizoen het op dat moment op aarde is?

Wat het allemaal nog erger maakt, is dat het hart van onze melkweg, het zwarte gat in de richting van Sagittarius A* dat zogenaamd de oorzaak van alle ellende zou zijn, zich helemaal niet in het vlak van de aarde en de zon bevindt. Er is geen enkele manier dat de aarde, de zon en Saggitarius A* op één lijn kunnen staan.

Ten slotte is er geen enkele reden om aan te nemen dat de invloed van het gigantische zwarte gat in het centrum van de melkweg toe zou nemen afhankelijk van waar in de baan om de zon de aarde zich bevindt. Met een afstand van 27.000 lichtjaar tussen de zon en het centrum van de melkweg, denk je dat een schamele 8 lichtminuten meer of minder dan nog veel uitmaakt? Dat is net zoiets als je zorgen maken dat een verschil van een paar centimeter in de hoogte van je strandstoel uitmaakt of je bruin wordt of verbrandt.

Nee, ook de stand van de zon en de sterren op 21 december geeft ons geen reden te geloven dat er op die dag wat speciaals te gebeuren staat. Het is dan weliswaar midwinter en de zon komt dan op in de buurt van de middellijn van de melkweg, maar er is geen reden om die dag voor een groter astronomisch gevaar te vrezen dan anders.

Of misschien toch? Zou het kunnen dat er een tiende planeet is (nou ja, negende planeet, nu Pluto gedegradeerd is) en dat die rond 2012 langs de aarde komt scheren om dood en verderf te zaaien? Volgende keer in deze serie: Planeet X, Nibiru.

2012: De Maya-kalender

Er zijn vele varianten van de 2012-mythes te vinden, met verschillende scenario's voor wat er precies staat te gebeuren in december 2012. Maar waar ze het allemaal over eens zijn is dit: de Maya kalender loopt af in 2012. Maar wat betekent dit?

Eerst moeten we kijken naar de kalender van de Maya's zelf. De Maya's hadden meerdere systemen om de datum bij te houden, maar de kalender waar we het hier over hebben wordt "de lange telling" genoemd. Het is eigenlijk een simpel idee: het telt gewoon de dagen sinds een vast beginpunt.

Het tellen zelf gebeurt in een twintig-tallig stelsel, met één uitzondering. 20 dagen (K'in) zijn een 'Winal'. 18 Winal zijn een 'Tun', waarmee een Tun 360 dagen kent, bijna een jaar - daarom wordt er waarschijnlijk niet tot 20 Winal geteld, want 400 dagen zou teveel afwijken van een zonnejaar. Daarna is het weer wel 20-tallig: 20 Tun is een K’atun en 20 K'atun is een Bak'tun.

De Maya's kozen als beginpunt de dag waarop ze dachten dat het huidige tijdperk werd geschapen. Door gebeurtenissen te vergelijken die zowel door de Maya's als door Europeanen zijn vastgelegd en gedateerd, zoals de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika, hebben historici kunnen vaststellen wat deze datum moet zijn geweest: 11 augustus, 3114 jaar voor het begin van onze jaartelling (hoewel sommigen denken dat het één of twee dagen later was). Daarmee is het vandaag, 6 september, 12.19.16.11.17 in de lange telling. Vandaag is het dus de 17e K'in van het 11e Winal, in het 16e Tun, van het 19e K'atun en het 12e Bak'tun.

Wat heeft dit te maken met 2012? Zoals gezegd, de lange telling begint bij de schepping van het huidige tijdperk. Volgens de Maya's eindigde het voorgaande tijdperk op 13.0.0.0.0. En wanneer is het weer 13.0.0.0.0? Juist, 21 december, 2012. De logische conclusie is dan natuurlijk dat in 2012 ook dit tijdperk ten einde komt.

Of toch niet? Er zijn geen Maya geschriften bekend waarin wordt gesteld dat ons huidige tijdperk ook 13 Bak'tuns zal duren, net als het vorige. Sterker nog, er zijn verschillende Maya-inscripties met verwijzingen naar data ver voorbij het 13e Bak'tun. Het lijkt zeer waarschijnlijk dat de Bak'tun's ook doortellen tot 20, waarbij 20 Bak'tun gelijk zijn aan één Piktun (we weten niet zeker of ze ook dit woord gebruikt hebben, maar er is wel een pictogram voor bekend).

Maar dan nog: stel dat de Maya's wél voorspeld hadden dat het huidige tijdperk zou eindigen op 13.0.0.0.0, waarom zouden we daar enige aandacht aan besteden? De enige reden dat dit een speciale datum is, is dat het een mooi rond getal is. De enige reden dat het speciaal is dat dit getal bereikt wordt op 21 december 2012, is omdat de Maya's dachten dat het huidige tijdperk op 11 augustus, 3114 jaar voor het begin van onze jaartelling geschapen werd. Maar wie van ons gelooft er nou echt dat er iets bijzonders is aan deze datum? Wie gelooft er nu echt dat op die dag ons tijdperk daadwerkelijk geschapen werd? Hun scheppingsdag had net zo goed een paar dagen eerder of later kunnen zijn gekozen, of zelfs een paar eeuwen. De aarde is immers zo'n 4,6 miljard jaar oud, dus de Maya's zaten er hoe dan ook behoorlijk naast.

Dus tenzij je denkt dat de Maya's gelijk hadden met hun keuze van de scheppingsdag, is er geen enkele reden om aan te nemen dat er ook maar iets bijzonders is aan de datum van 21 december, 2012.

Maar het astronomisch belang van die dag dan? Ah, dat is een heel ander verhaal, en dat wordt het onderwerp van het volgende deel in deze serie.